Misbaksel

Sommige kennis is volslagen nutteloos. Big Data analisten kunnen er niets mee. Zo weet ik precies waar in Weesp zich het grootste misbaksel bevindt. Voor zover ik het kan beoordelen. En dan heb ik het niet over de cupcakes van mijn dochter.

Het is kennis die volslagen nutteloos is en die tot vandaag ook geen onderdeel was van het collectieve menselijke geheugen dat wij Google noemen. Maar nadat ik dit blog geschreven heb, vol achtergrondinformatie over het grootste misbaksel van Weesp, nadat ik de SEO velden netjes heb ingevuld, is het simpelweg een kwestie van wachten op de robots die elke dag mijn website afstruinen op zoek naar informatie. Nuttig of niet. Vanaf dat moment zal de hele wereld kunnen weten wat het grootste misbaksel van Weesp is.

Ik stel voor dat u nu het lezen van deze blog onderbreekt en naar Google gaat en daar de woorden “misbaksel” en “Weesp” intypt. Ik weet zeker dat ik daar binnen een dag op magische wijze op de eerste plek zal verschijnen, zodat u met één klik weer terug bent op deze pagina. Ik ben vanaf nu de wereldwijde expert op het gebied van de ultieme Weesper misbaksel.

Ik houd van misbaksels. Al jaren. Ik krijg koude rillingen van afschuw als ik langs de weg bij een bouwplaats stapels perfect gevormde bakstenen zie liggen. Want daar heb ik het over. Bakstenen. Bakstenen misbaksels. Het zijn de stenen die niet perfect zijn. De stenen die vroeger weggegooid werden. Meestal.

In de bouw heten ze mondstenen, of mondklinkers. Soms zijn ze helemaal zwart gesinterd. De klei is gesmolten. Zwart glas. Rechtstreeks uit de vuurmond. Mondklinkers. Alleen al vanwege de naam zouden deze stenen tot Nederlands erfgoed uitgeroepen moeten worden. Mondklinkers, mondstenen. Bestaat er een poëtischer benaming voor bakstenen dan deze? Ook een mooie titel voor een dichtbundel. Mondstenen. Alleen in gedichten gemaakt van mondklinkers kan ik wonen. Taal, huizen, klinkers, bakstenen.

Bakstenen bestaan al duizenden jaren. De eerste werden gebakken in Mesopotamië. 5000 voor Christus. Denk aan een huis en je denkt aan bakstenen. Zeker in Nederland. Het zijn de legoblokjes waarmee onze steden zijn gebouwd. Nog steeds. We bouwen nu alles met beton, maar dat beton wordt toch weer bekleed met bakstenen. We kunnen niet zonder. De baksteen zit ingebakken in ons architectonisch DNA. Maar het is ook typisch Nederlands dat we ons daar nauwelijks bewust van zijn. We zijn niet trots op onze bakstenen. Het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam is gemaakt van travertijn, een marmerachtige, poreuze kalksteen uit Toscane. Typisch! Dit monument had natuurlijk van Hollandse klei gebakken moeten zijn.

De baksteen bij mij in de straat waar ik vandaag over wil vertellen viel mij meteen op. Zeventien jaar geleden toen ik in Weesp kwam wonen. Tijdens een wandeling, van de parkeerplaats Achter ’t Vosje naar mijn huis in de Middenstraat. Daar in de middenstraat staat een onooglijk gebouw. Onopvallend en toch ook niet. Een rechthoekige doos, met een ingang aan de zijkant. BIOS. De bakstenen zijn grof en geblakerd. Rood, paars, glimmend en zwart. Een lust om naar te kijken. Vreemde aanhangsels, grillige vormen. Een huis gebouwd van misbaksels. En rechts, als je naar boven kijkt, op een kleine drie meter hoogte, daar zit hij, het grootste misbaksel van Weesp. Zo krom als een hoepel. Wie heeft er ooit zo'n misbaksel gezien? Kromgetrokken door de hitte en geblakerd. Zo krom, dat ik mij voorstel dat de metselaar die deze steen daar op die plek heeft aangebracht kromgelegen moet hebben van het lachen. Zoiets had hij vast nog nooit eerder meegemaakt. Zo krom en dan toch gebruikt. De kromste uit zijn carrière.  Om de boel toch een beetje gelijk te houden heeft hij er een hele dunne baksteen boven gezet. ’s Avonds in de kroeg zou hij het er nog over hebben. Wat hij vandaag had gedaan ging in tegen zijn beroepseer, maar toch had hij het gedaan, want de architect wist precies wat hij wilde. Het waren misbaksels voor Onze Lieve Heer. Toepasselijk. Wij zijn allen misbaksels! Verworpenen der aarde. Correctie, verworpenen der klei. Hoe gereformeerd is dat? Zeer!

BIOS. Bijbelstudie Is Ons Streven. Hier staat een vroom gebouw. Wat er van over is. Het lichaam van Christus is verbrand, weggevaagd door vuur. Wat rest is de pink en de teen. Een fractie. Hier stond ooit een van de mooiste gebouwen van Weesp. De gereformeerde kerk uit 1928. Tot de grote brand van 1968. De ramp die het aanzien van de binnenstad van Weesp voorgoed zou veranderen. Een vuurstorm. Vliegvuur. Vonkenstorm. Her en der brandden gebouwen tot de grond toe af. Een ramp. Het einde van de kerk op de Hoogstraat. Alleen de parochie (op de foto rechts, het huis met de hoge schoorsteen) en de vergaderzaal aan de Middenstraat zijn er nog.

De gereformeerde kerk van Weesp werd gebouwd door de Groningse architect Egbert Reitsma. Meester in baksteen. Amsterdamse school uit Groningen in Weesp. De gereformeerde kerk in Weesp, een meesterwerk. Nog mooier dan de kerk in Andijk. De Amsterdamse School is beroemd om het gebruik van baksteen, maar slechts enkelen van hen, voor zover ik het kan overzien, kozen niet voor strak en glad, maar voor ruig en onregelmatig. Ik bewonder deze keuze. Ik ken geen andere periode in de architectuur die zo bewust koos voor wat anderen grof, lelijk en mislukt vonden. Anti-esthetiek. Expressionisme. Iets wat in de moderne kunst inmiddels heel gewoon is. Vloeren van pindakaas, Vuilnis als kunst. Het lelijke als esthetisch genot. We zijn er zo aan gewend dat we er niet meer van ons stuk van raken. Afgestompt zullen sommigen zeggen.

Maar een gebouw van misbaksels, dat is nog steeds magnifiek. Kijk naar de watertoren in Laren. Helemaal gebouwd van mondklinkers. Paars en rood. Perfect in harmonie met de omringende heide en met een uitstraling als van een middeleeuws torenfort. De ruige vorm van baksteenexpressionisme van de Amsterdamse School is weergaloos en hier in Weesp stond een van de mooiste voorbeelden ervan. Gebouwd met misbaksels. Ontstaan in de vuurmond, verzwolgen door vuur.

De muren van het BIOS gebouw zijn een zoekplaatje. Je ogen wandelen van baksteen naar baksteen en je ziet steeds weer nieuwe vormen en kleuren. Ik ken geen ander gebouw dat bij mij een zelfde fascinatie voor de baksteen oproept. Wellicht één. De toren van de Grote- of Laurenskerk in Weesp. Gebouwd in de 13e eeuw. Met gigantische kloostermoppen. Fascinerende bakstenen van monsterlijke proporties. Elke steen is anders. Maar meestal zie je alleen een muur. Door het bos zie je de bomen niet meer. Je ziet een muur en alle bakstenen lijken hetzelfde. Daar zijn we aan gewend. Zeker bij moderne gebouwen. Dat komt door de moderne techniek in de moderne baksteenfabrieken. We leven in de heilstaat van de perfecte baksteen. Er zijn geen misbaksels meer. Moderne ovens produceren alleen ideale bakstenen.

Er is er nog één. De ambachtelijke steenfabriek Vogelensangh in Deest is de enige baksteenfabriek in Nederland die nog op ouderwetse wijze in een ambachtelijke ringsteenoven bakstenen bakt. Inclusief de prachtig mislukte misbaksels met sintels en schitterende kleuren. En deze misbaksels zijn de laatste jaren zelfs gewild bij moderne architecten die weer eens wat anders willen. Vogelensangh vaart er wel bij. Is er wellicht sprake en bescheiden revival van de Amsterdamse Misbakselschool? Ik zou het van harte toejuichen. Kom maar op met alle misbaksels! BIOS. Baksteen Is Ons Streven.