Caractacus

Vandaag een verhaal over Caractacus, en in zijn kielzog Koning Faisal II van Irak, Chitty Chitty Bang Bang, Science Fiction, Ian Fleming, Nieuw-Zeeland, John F. Kennedy, Keizer Claudius en de CIA. Maar vooral Caractacus. Wie kent hem niet?

Een deel van de boeken in mijn bezit heb ik gekocht ter voorbereiding van verhalen die ik schrijven wil. Onderzoek is een van de leukste aspecten van schrijven. Vooral ook omdat mijn fantasie zich soms uitstrekt tot uithoeken van de geschiedenis die ik zelf nog niet eerder heb betreden. Vroeger deed ik dat onderzoek via bibliotheken en antiquariaten. Tegenwoordig doe ik dat nog steeds, maar vanzelfsprekend speelt ook Internet nu een grote rol.

Ruim twintig jaar geleden kocht ik een aantal boeken die nog grotendeels ongebruikt in mijn kast staan. Ik heb ze wel gelezen, maar ze wachten intussen rustig tot ik met mijn schrijven eindelijk bij het hoofdstuk ben aangekomen waarvoor ik ze heb aangekocht. Sommige projecten hebben gewoon heel veel tijd nodig. Geschiedenis kan soms raar verlopen, want mijn plan werd ingehaald door de tijd en ik heb lang geaarzeld of ik dit ene boek, waarover ik vandaag ga vertellen, nog wel gebruiken kan.

Het boek gaat over Irak. Ik kocht het in het jaar 2000. Een jaar voor 9/11, drie jaar voor de inval in Irak. Irak was toen al wel in het nieuws, maar de puinhoop die er drie jaar later zou ontstaan en die sindsdien alleen maar erger lijkt te worden, was op dat moment ondenkbaar. Saddam Hussein zat stevig in het zadel en zou dat naar verwachting nog vele jaren blijven.

Revolution in Iraq

In die tijd kocht ik een boek over de geschiedenis van Irak. Revolution in Iraq: an essay in comparative public opinion. Geschreven door Caractacus. Uitgegeven in London door uitgeverij Victor Gollancz in het jaar 1959.

Victor Gollancz, de man die deze uitgeverij zijn naam gaf, was een interessante man. Hij schreef in 1933 al een boek over de Nazi terreur en in 1942 schreef hij een lang pamflet waarin hij opriep per direct iets te doen tegen het systematisch uitmoorden van de joden door de Nazi's. Hij voorspelde toen al de dood van zes miljoen joden, als er niet binnen een paar maanden iets zou gebeuren om dat te voorkomen.

De uitgeverij Victor Gollancz bestaat nog steeds. Maar waar deze uitgeverij ooit boeken uitgaf van George Orwell, Kingsley Amis (Lucky Jim, wie heeft het niet voor z'n lijst gelezen?) en Daphne du Maurier, is de uitgeverij nu onderdeel van de Orion Publishing Group, die weer deel uitmaakt van Hachette.  Victor Gollancz is binnen dit conglomeraat nu een uitgeverij van Science Fiction. Ze publiceren nu o.a. Robert Heinlein, Philip K. Dick, Arthur C. Clarke, Greg Bear en George R. R. Martin. Sommige mensen zullen dat een degradatie vinden. Ik, als liefhebber van het genre zie dat uiteraard niet zo. Kom op, Philip K. Dick, beter is er niet. Science Fiction van het allerhoogste niveau. Niks mis mee. Ik vraag me wel af wat Victor Gollancz ervan zou vinden. Het was zo te zien een zeer bevlogen en betrokken man en ik kan me niet voorstellen dat hij er blij mee zou zijn. Non-fictie lag hem na aan het hart.

Koning Faisal II
Koning Faisal II

Hoe kwam ik erbij om dit boek te kopen over de geschiedenis van Irak? Tja, ik twijfel of ik dat wel kan vertellen. Immers, ik ben nog steeds van plan ooit dit verhaal te schrijven en ik wil het plot van mijn verhaal nog niet verklappen. Ik kan wel loslaten dat ik alles wilde weten over de revolutie van 1958 en met name Koning Faisal II. Revolution in Iraq is een prachtig boek over het einde van het koninkrijk. Geschreven enkele maanden na de revolutie. Een frisse niet-objectieve blik op het zojuist gebeurde. Een ideaal boek voor een schrijver. Ik ben immers geen historicus en ben niet direct geïnteresseerd in een objectief verhaal.

Over Irak in de jaren vijftig wist ik niets. Het is ver voor mijn tijd en ik kan mij niet herinneren er op school ook maar iets over geleerd te hebben. Fascinerende kost, met name in het licht van wat er de afgelopen jaren allemaal is gebeurd. En daar raak ik een van de punten waar ik het over wil hebben. In de roman die nog geschreven moet worden speelt het verhaal in Irak een bijrol. Een origineel verhaal waarvan ik hoop dat het veel lezers verbaasd zou hebben. En toen kwamen de Twin Towers, de inval in Afghanistan en de inval in Irak. Opeens ging het nieuws jarenlang over niets anders dan Irak. Inval, jacht op Saddam Hussein, overwinning, bomaanslagen, nog meer bomaanslagen, chaos, bermbommen, Green Zone, verkiezingen, nog meer chaos en bermbommen, protest, George Bush wordt herkozen, IS, totale chaos, dood en verderf. De ellende in Irak kent geen einde.

Wat doe je als schrijver dan met een idee? Hou je vast aan het idee, of laat je het vallen? Al snel besloot ik het idee te laten rusten. Door het nieuws zou mijn idee een hele andere lading krijgen dan ik eerst voor ogen had. En nu? Ik twijfel nog steeds. Gelukkig ben ik nog niet zover dat ik de keuze definitief moet maken. Dat duurt nog even.

Terug naar het boek. Het boek is geschreven door Caractacus. Klinkt als Karakter, klinkt als een pseudoniem. Wie was Caractacus? Ik heb het niet kunnen ontdekken en aan Victor Gollancz kunnen we het niet meer vragen. Het is ook lastig. Wie de naam Caractacus intypt in Google vindt een bonte verzameling aan verschillende dingen.

Caractacus volgens William Blake. Bron: Wikipedia

Chitty Chitty Bang Bang. De vrolijke musical uit 1968, naar een script van Roald Dahl en de roman van Ian Fleming (dé Ian Fleming) heeft een hoofdpersoon, gespeeld door Dick van Dyke, die Caractacus Potts heet, een excentrieke uitvinder. En in de Harry Potter boeken komt zijdelings ene Caractacus Burke voor. Maar dat is allemaal van na 1959. De Caractacus uit 1959 was een zeer veelzeggende en weloverwogen pseudoniem. Caractacus, ook wel Caratacus of Caradog, leefde in de eerste eeuw na Christus en was de koning van de Britten van 43-50. Caractacus was de leider van het verzet tegen de invasie van de Romeinen. Hij vocht een guerrilla oorlog en enkele veldslagen en werd uiteindelijk verraden en uitgeleverd aan de Romeinen. Met vrouw en kinderen werd hij meegenomen naar Rome, om daar, zoals gebruikelijk, na een vernederende zegetocht door Rome ceremonieel geëxecuteerd te worden.

Caractacus dacht daar anders over. Een mooi verhaal, echt iets voor een film met Russel Crowe. Tacitus schrijft hierover in zijn Annalen:

When he was set before the emperor's tribunal, he spoke as follows: "Had my moderation in prosperity been equal to my noble birth and fortune, I should have entered this city as your friend rather than as your captive; and you would not have disdained to receive, under a treaty of peace, a king descended from illustrious ancestors and ruling many nations. My present lot is as glorious to you as it is degrading to myself. I had men and horses, arms and wealth. What wonder if I parted with them reluctantly? If you Romans choose to lord it over the world, does it follow that the world is to accept slavery? Were I to have been at once delivered up as a prisoner, neither my fall nor your triumph would have become famous. My punishment would be followed by oblivion, whereas, if you save my life, I shall be an everlasting memorial of your clemency."

Upon this the emperor [Claudius cz] granted pardon to Caractacus, to his wife, and to his brothers. Released from their bonds, they did homage also to Agrippina who sat near, conspicuous on another throne, in the same language of praise and gratitude.

Na zijn bevrijding bleef Caractacus met zijn familie wonen in Rome en Cassius Dio beschrijft in zijn boek over de Romeinse Geschiedenis hoezeer hij onder de indruk was van deze stad. Een laatste quote:

Caratacus, a barbarian chieftain who was captured and brought to Rome and later pardoned by Claudius, wandered about the city after his liberation; and after beholding its splendour and its magnitude he exclaimed: "And can you, then, who have got such possessions and so many of them, covet our poor tents?"

Dat is de reden dat Caractacus1959 de naam Caractacus heeft gekozen. Het is een anti-kolonialistische naam die de Britse lezers in het hart zou moeten treffen. Kijk die Irakezen, zij zijn net als wij, 1900 jaar geleden. Wij Britten met ons Empire hebben daar niets te zoeken. Wij hebben London, het nieuwe Rome, zij hebben tenten, oh ja, en olie. Daar gaat de vergelijking mank. Op de voorkant van het boek staat:

"We must deal with the Arabs truthfully, honestly & sincerely, as we have never done before"

Revolution Cancelled

Een oproep die ook nu nog actueel is. Maar niet actueel genoeg. Dit boek was ooit van de National Library of New Zealand. Het boek is gepubliceerd in Engeland, daarna gekocht door Nieuw-Zeeland, heeft daar jaren in de bibliotheek gestaan, is daar volgens de uitleenkaart 1x uitgeleend met een due date van 14 augustus 1959, is daarna in vergetelheid geraakt, gecancelled en nu staat het boek in Weesp op een boekenplank te wachten tot ik eindelijk zover ben om een verhaal te schrijven dat zijdelings speelt tijdens de revolutie in Irak in 1958.

Due Date 14 aug. 1959

Hoe ging het verder met die revolutie? Niet heel erg super goed. Zo was er 7 oktober 1959. Revolution in Iraq lag ongetwijfeld in London nog in de boekhandel, toen er een aanslag gepleegd werd op generaal Abd al-Karim Qasim, een van de leiders van de revolutie. De aanslag mislukte. Generaal Qasim raakte gewond, maar overleefde de aanslag. Een van de daders was een jonge student, aanhanger van de Arabische Socialistische Ba'ath Partij met de naam Saddam Hoessein Abdu al-Majid al-Tikriti. Hij werd bij verstek ter dood veroordeeld, dook onder en vluchtte naar Syrië en Egypte.

In 1963 werd het regime van Qasim, dat verweten werd teveel communistische sympathieën te hebben, omver geworpen in een coup van de Ba'ath partij, de zogenaamde Ramadan Revolutie. Van deze coup wordt beweerd dat die ondersteund werd door de Britse overheid en de CIA. Hierover staat een lang verhaal op Wikipedia:

The best direct evidence that the U.S. was complicit is the memo from NSC staff member Bob Komer to President John F. Kennedy on the night of the coup, February 8, 1963. The last paragraph reads:

"We will make informal friendly noises as soon as we can find out whom to talk with, and ought to recognize as soon as we’re sure these guys are firmly in the saddle. CIA had excellent reports on the plotting, but I doubt either they or UK should claim much credit for it."

...

The new government used lists, allegedly provided by the CIA, to systematically murder unknown numbers of suspected communists. The victims included hundreds of doctors, teachers, technicians, lawyers and other professionals as well as military and political figures.

Een van die vergeten hoogtepuntjes uit de Koude Oorlog en niet echt een revolutie waar Irak als land veel mee is opgeschoten. President John F. Kennedy en The Right Honourable Harold Macmillan hadden wellicht niet het boek Revolution in Iraq gelezen. Logisch. Dat lag inmiddels te verstoffen in een bibliotheek in Nieuw-Zeeland.

Wat heb ik vandaag geleerd? Dat Ian Fleming Revolution in Iraq heeft gelezen en toen bedacht heeft dat Caractacus wel eens een hele mooie naam zou kunnen zijn voor de hoofdpersoon van zijn Chitty Chitty Bang Bang boekenreeks? Wellicht. My name is Pott, Commander Caractacus Pott...